Ο Στάλιν, ένας συνθέτης, που θα μπορούσε να είναι ο Σοστακόβιτς, ένας
πράκτορας της ΚGΒ, ένας πράκτορας της Μοσάντ, ένας νούντσιος του
Βατικανού, ένας βιολονίστας και το ιστορικό-αστυνομικό μυστήριο γύρω από
μια χαμένη μουσική συμφωνία.
Η μουσική αποκτά μεταφυσική δύναμη στο καινούργιο μυθιστόρημα του Αυγούστου Κορτώ. Ο τίτλος του βιβλίου «Δεκαέξι» παραπέμπει σε μια συμφωνία του Πιοτρ Ραμπίνοβιτς, επινοημένου αυτοδίδακτου συνθέτη, χαϊδεμένου του κόμματος. Μεταφερόμαστε στο 1953, με την αφήγηση να αρχίζει λίγες ώρες μετά τον θάνατο του Στάλιν. Ο συνθέτης αυτοκτονεί, αφήνοντας πίσω του τη συμφωνία που επιδρά με τον πιο παράξενο τρόπο στους ακροατές της. Οι συναυλίες αλλά και οι παράνομες ηχογραφήσεις του έργου «Δεκαέξι» δημιουργούν κύματα αποσκίρτησης από τη Σοβιετική Ενωση. Το μυστήριο μεγαλώνει καθώς ο συνθέτης, μοναχικός σε βαθμό αναχωρητισμού, δύστροπος, οξύθυμος, και βαθιά (πλην ανομολόγητα) πληγωμένος από το παρελθόν, φρόντισε να εξαφανίσει τις παρτιτούρες προτού εξαφανιστεί ο ίδιος.
Το μυθιστόρημα έχει ισχυρή ρεαλιστική διάσταση: αναπαριστά την εποχή με πλήθος πληροφοριών για την καθημερινή ζωή στη Σοβιετική Ενωση, για τη λειτουργία της Κα Γκε Μπε, για την απήχηση του Πατερούλη, για τους τρόπους κοινωνικής ανέλιξης, για τις μικρές πολυτέλειες των επιφανών συντρόφων, για την καταπίεση, τον έλεγχο και τον φόβο των αφανών. Το μυθιστόρημα έχει μια εξίσου ισχυρή μεταφυσική διάσταση: η μουσική μπορεί και επιδρά καταλυτικά στη ζωή των ανθρώπων, τόσο καταλυτικά ώστε να αποφασίζουν να αλλάξουν τα πάντα στη ζωή τους. Το μυστήριο με τις χαμένες παρτιτούρες είναι η αφορμή για να αρχίσει μια απροσδόκητη έρευνα στο Βατικανό.
Ο δάσκαλος και ο μαθητής
Οι έρευνες διεξάγονται από τον Αλεξέι Σαμοϊλένκο, μαθητή του Ραμπίνοβιτς, προσωπικό βοηθό, κρυφό ενορχηστρωτή και αρχειοθέτη. Οι δυο τους συνδέονται με δεσμούς σχεδόν συγγενικής αγάπης και ευγνωμοσύνης- εξ ου και το παρατσούκλι «θείος Πέτια». Ο μαθητής έχει γίνει εξίσου μονήρης με τον Ραμπίνοβιτς. Διδάσκει στο Ωδείο της Μόσχας και πελαγοδρομεί στα μεθεόρτια του θανάτου του Στάλιν και της αυτοκτονίας του μονάκριβου μέντορά του. Ταυτόχρονα ολάκερη η Σοβιετική Ενωση ζει μέρες τρόμου και αβεβαιότητας καθώς ο χαμός του Πατερούλη εξακολουθεί να είναι νωπή πληγή, που απειλεί να επιφέρει σήψη σε όλο το αχανές σώμα του ανατολικού μπλοκ. Ετσι, μια και το «Δεκαέξι» φαίνεται να λει τουργεί εξίσου αποσταθεροποιητικά (έστω και αν η ακριβής του επικινδυνότητα παραμένει μυστηριώδης και απροσδιόριστη), ο Αλεξέι για να περισώσει τη μνήμη του μέντορά του αλλά και το τομάρι του αναλαμβάνει την αποστολή που του αναθέτουν Κα Γκε Μπε και Πολιτμπυρό από κοινού: να εξακριβώσει το μυστήριο της δημιουργίας και της διαβρωτικής επίδρασης του κύκνειου άσματος του Ραμπίνοβιτς.
Ο Αλεξέι αποδύεται σε αυτή τη σκιώδη αναζήτηση ταξιδεύοντας ανά την Ευρώπη στα χνάρια του Ραμπίνοβιτς, και πασχίζοντας να μάθει από φίλους του εκλιπόντος για ποιον λόγο η σύνθεση της τελευταίας συμφωνίας του είχε τελεστεί σε συνθήκες άκρας μυστικότητας (από τις οποίες ήταν αποκλεισμένος ως και ο ίδιος ο Αλεξέι), ενώ παράλληλα στην αφήγηση πλέκονται σκηνές και εικόνες από το παρελθόν, που φωτίζουν- καίτοι αμυδρά- τον αινιγματικό βίο του Ραμπίνοβιτς, τις ύποπτα αγαστές σχέσεις του με το σταλινικό καθεστώς, και την ιδιόμορφη (αν όχι νοσηρή) σχέση του με το φάντασμα της μητέρας του, μιας μορφής που, όπως ο επιφανής της μοναχογιός, ακροβατεί στα όρια του μύθου.
Και ενώ τα πράγματα στην ΕΣΣΔ και στις χώρες της σοβιετικής σφαίρας επιρροής πηγαίνουν από το κακό στο χειρότερο, ο Αλεξέι επισκέπτεται τους δύο τελευταίους σταθμούς στο ταξίδι του Ραμπίνοβιτς και οδηγείται, μέσα από μια σειρά ολοένα πιο εξωπραγματικών συναντήσεων και ανακαλύψεων, στην καρδιά του μυστηρίου του αγαπημένου δάσκαλου, στο κρυμμένο «βασίλειο στην ακτή» όπου η δημιουργία του «Δεκαέξι» λαμβάνει σχεδόν μαγική ερμηνεία.
Πρώτα στα αγγλικά
Το μυθιστόρημα γράφτηκε στα αγγλικά και μεταφράστηκε στα ελληνικά από τον συγγραφέα. Η αναπαράσταση της εποχής και τα ιστορικά δεδομένα συγκεντρώθηκαν από τη Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια, τα απομνημονεύματα του Σοστακόβιτς και την έρευνα στο «ανεκτίμητο Διαδίκτυο». Κεντρικός χαρακτήρας του βιβλίου, έστω και απών, είναι ο Πιοτρ Ραμπίνοβιτς. Οι δευτεραγωνιστές έχουν μια αφηγηματική αυτονομία, δεν (πρόκειται να) εμφανίζονται δηλαδή στην αφήγηση για να την παραγεμίσουν. Η Φάινα, χήρα μητέρα του Αλεξέι, γίνεται αφορμή για να παρουσιαστεί η στενή, συμβιωτική σχέση μάνας και μοναχογιού (ιδίως δοθέντος του ερωτικού προσανατολισμού του Αλεξέι) που εμφορείται από υπερβολική αγάπη και στοργή. Ο συνταγματάρχης Σρετένσκι, άξεστος καγκεμπίτης και προσωπικός κέρβερος του Αλεξέι στο ύποπτο ταξίδι του, δίνει την ευκαιρία να σκιαγραφηθεί ο σοβιετικός καρεκλοκένταυρος. Ο νούντσιος Βιτόριο Αμεντέο Αλεσαντρίνι, φίλος και ανομολόγητο αντικείμενο του πόθου του Αλεξέι, γίνεται άνθρωπος-κλειδί στην προσέγγιση των μυστικών αρχείων του Βατικανού, στα οποία ενδεχομένως κρύβεται η εξήγηση της υπεράνθρωπης δύναμης του Δεκαέξι. Ο Νέμο Κλάιν, τετραπέρατος πράκτορας της Μοσάντ, κατέχει ένα μυστικό που θα μπορούσε να φέρει στην ανθρωπότητα τα πάνω κάτω. Ο Ησαύ Σεμιόνοβιτς, υπέργηρος βιολονίστας που συμμετείχε στις τρεις παραστάσεις του Δεκαέξι, επιζών του Αουσβιτς και υπαίτιος με τη σειρά του για μια προσωπική φρικαλεότητα που μόνο η θύμηση της μαγικής μουσικής του Ραμπίνοβιτς μπορεί να κατευνάσει.
Τα ιστορικά πρόσωπα
Μαζί με τα μυθιστορηματικά πρόσωπα εμφανίζονται και τα ιστορικά: ο Χρουστσόφ, στο αβέβαιο ξεκίνημα της διακυβέρνησής του, πριν από την αποσταλινοποίηση, όταν η Σοβιετική Ενωση και οι υποτακτικές της χώρες έμοιαζαν με αχανές καζάνι που βράζει, ή με ξεψυχισμένο θήραμα έτοιμο να πέσει στα νύχια του ιμπεριαλιστικού θηρίου. Ο Τόμας Μαν, στενός φίλος του Ραμπίνοβιτς, που θα προμηθεύσει το πρώτο από τα πολλά κλειδιά του μυστηρίου του Δεκαέξι, με επιτηδειότητα και πανουργία αντάξια του νεανικού του alter ego Φέλιξ Κρουλ.
Οι στέρεοι χαρακτήρες, το μυστήριο της παρτιτούρας και η ενδιαφέρουσα ιστορική στιγμή αναμειγνύονται για να δώσουν ένα αποτέλεσμα που καθηλώνει τον αναγνώστη. Το «Δεκαέξι» ανήκει στην κατηγορία των βιβλίων που δεν μπορεί κανείς να αφήσει από τα χέρια του.
Η μουσική αποκτά μεταφυσική δύναμη στο καινούργιο μυθιστόρημα του Αυγούστου Κορτώ. Ο τίτλος του βιβλίου «Δεκαέξι» παραπέμπει σε μια συμφωνία του Πιοτρ Ραμπίνοβιτς, επινοημένου αυτοδίδακτου συνθέτη, χαϊδεμένου του κόμματος. Μεταφερόμαστε στο 1953, με την αφήγηση να αρχίζει λίγες ώρες μετά τον θάνατο του Στάλιν. Ο συνθέτης αυτοκτονεί, αφήνοντας πίσω του τη συμφωνία που επιδρά με τον πιο παράξενο τρόπο στους ακροατές της. Οι συναυλίες αλλά και οι παράνομες ηχογραφήσεις του έργου «Δεκαέξι» δημιουργούν κύματα αποσκίρτησης από τη Σοβιετική Ενωση. Το μυστήριο μεγαλώνει καθώς ο συνθέτης, μοναχικός σε βαθμό αναχωρητισμού, δύστροπος, οξύθυμος, και βαθιά (πλην ανομολόγητα) πληγωμένος από το παρελθόν, φρόντισε να εξαφανίσει τις παρτιτούρες προτού εξαφανιστεί ο ίδιος.
Το μυθιστόρημα έχει ισχυρή ρεαλιστική διάσταση: αναπαριστά την εποχή με πλήθος πληροφοριών για την καθημερινή ζωή στη Σοβιετική Ενωση, για τη λειτουργία της Κα Γκε Μπε, για την απήχηση του Πατερούλη, για τους τρόπους κοινωνικής ανέλιξης, για τις μικρές πολυτέλειες των επιφανών συντρόφων, για την καταπίεση, τον έλεγχο και τον φόβο των αφανών. Το μυθιστόρημα έχει μια εξίσου ισχυρή μεταφυσική διάσταση: η μουσική μπορεί και επιδρά καταλυτικά στη ζωή των ανθρώπων, τόσο καταλυτικά ώστε να αποφασίζουν να αλλάξουν τα πάντα στη ζωή τους. Το μυστήριο με τις χαμένες παρτιτούρες είναι η αφορμή για να αρχίσει μια απροσδόκητη έρευνα στο Βατικανό.
Ο δάσκαλος και ο μαθητής
Οι έρευνες διεξάγονται από τον Αλεξέι Σαμοϊλένκο, μαθητή του Ραμπίνοβιτς, προσωπικό βοηθό, κρυφό ενορχηστρωτή και αρχειοθέτη. Οι δυο τους συνδέονται με δεσμούς σχεδόν συγγενικής αγάπης και ευγνωμοσύνης- εξ ου και το παρατσούκλι «θείος Πέτια». Ο μαθητής έχει γίνει εξίσου μονήρης με τον Ραμπίνοβιτς. Διδάσκει στο Ωδείο της Μόσχας και πελαγοδρομεί στα μεθεόρτια του θανάτου του Στάλιν και της αυτοκτονίας του μονάκριβου μέντορά του. Ταυτόχρονα ολάκερη η Σοβιετική Ενωση ζει μέρες τρόμου και αβεβαιότητας καθώς ο χαμός του Πατερούλη εξακολουθεί να είναι νωπή πληγή, που απειλεί να επιφέρει σήψη σε όλο το αχανές σώμα του ανατολικού μπλοκ. Ετσι, μια και το «Δεκαέξι» φαίνεται να λει τουργεί εξίσου αποσταθεροποιητικά (έστω και αν η ακριβής του επικινδυνότητα παραμένει μυστηριώδης και απροσδιόριστη), ο Αλεξέι για να περισώσει τη μνήμη του μέντορά του αλλά και το τομάρι του αναλαμβάνει την αποστολή που του αναθέτουν Κα Γκε Μπε και Πολιτμπυρό από κοινού: να εξακριβώσει το μυστήριο της δημιουργίας και της διαβρωτικής επίδρασης του κύκνειου άσματος του Ραμπίνοβιτς.
Ο Αλεξέι αποδύεται σε αυτή τη σκιώδη αναζήτηση ταξιδεύοντας ανά την Ευρώπη στα χνάρια του Ραμπίνοβιτς, και πασχίζοντας να μάθει από φίλους του εκλιπόντος για ποιον λόγο η σύνθεση της τελευταίας συμφωνίας του είχε τελεστεί σε συνθήκες άκρας μυστικότητας (από τις οποίες ήταν αποκλεισμένος ως και ο ίδιος ο Αλεξέι), ενώ παράλληλα στην αφήγηση πλέκονται σκηνές και εικόνες από το παρελθόν, που φωτίζουν- καίτοι αμυδρά- τον αινιγματικό βίο του Ραμπίνοβιτς, τις ύποπτα αγαστές σχέσεις του με το σταλινικό καθεστώς, και την ιδιόμορφη (αν όχι νοσηρή) σχέση του με το φάντασμα της μητέρας του, μιας μορφής που, όπως ο επιφανής της μοναχογιός, ακροβατεί στα όρια του μύθου.
Και ενώ τα πράγματα στην ΕΣΣΔ και στις χώρες της σοβιετικής σφαίρας επιρροής πηγαίνουν από το κακό στο χειρότερο, ο Αλεξέι επισκέπτεται τους δύο τελευταίους σταθμούς στο ταξίδι του Ραμπίνοβιτς και οδηγείται, μέσα από μια σειρά ολοένα πιο εξωπραγματικών συναντήσεων και ανακαλύψεων, στην καρδιά του μυστηρίου του αγαπημένου δάσκαλου, στο κρυμμένο «βασίλειο στην ακτή» όπου η δημιουργία του «Δεκαέξι» λαμβάνει σχεδόν μαγική ερμηνεία.
Πρώτα στα αγγλικά
Το μυθιστόρημα γράφτηκε στα αγγλικά και μεταφράστηκε στα ελληνικά από τον συγγραφέα. Η αναπαράσταση της εποχής και τα ιστορικά δεδομένα συγκεντρώθηκαν από τη Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια, τα απομνημονεύματα του Σοστακόβιτς και την έρευνα στο «ανεκτίμητο Διαδίκτυο». Κεντρικός χαρακτήρας του βιβλίου, έστω και απών, είναι ο Πιοτρ Ραμπίνοβιτς. Οι δευτεραγωνιστές έχουν μια αφηγηματική αυτονομία, δεν (πρόκειται να) εμφανίζονται δηλαδή στην αφήγηση για να την παραγεμίσουν. Η Φάινα, χήρα μητέρα του Αλεξέι, γίνεται αφορμή για να παρουσιαστεί η στενή, συμβιωτική σχέση μάνας και μοναχογιού (ιδίως δοθέντος του ερωτικού προσανατολισμού του Αλεξέι) που εμφορείται από υπερβολική αγάπη και στοργή. Ο συνταγματάρχης Σρετένσκι, άξεστος καγκεμπίτης και προσωπικός κέρβερος του Αλεξέι στο ύποπτο ταξίδι του, δίνει την ευκαιρία να σκιαγραφηθεί ο σοβιετικός καρεκλοκένταυρος. Ο νούντσιος Βιτόριο Αμεντέο Αλεσαντρίνι, φίλος και ανομολόγητο αντικείμενο του πόθου του Αλεξέι, γίνεται άνθρωπος-κλειδί στην προσέγγιση των μυστικών αρχείων του Βατικανού, στα οποία ενδεχομένως κρύβεται η εξήγηση της υπεράνθρωπης δύναμης του Δεκαέξι. Ο Νέμο Κλάιν, τετραπέρατος πράκτορας της Μοσάντ, κατέχει ένα μυστικό που θα μπορούσε να φέρει στην ανθρωπότητα τα πάνω κάτω. Ο Ησαύ Σεμιόνοβιτς, υπέργηρος βιολονίστας που συμμετείχε στις τρεις παραστάσεις του Δεκαέξι, επιζών του Αουσβιτς και υπαίτιος με τη σειρά του για μια προσωπική φρικαλεότητα που μόνο η θύμηση της μαγικής μουσικής του Ραμπίνοβιτς μπορεί να κατευνάσει.
Τα ιστορικά πρόσωπα
Μαζί με τα μυθιστορηματικά πρόσωπα εμφανίζονται και τα ιστορικά: ο Χρουστσόφ, στο αβέβαιο ξεκίνημα της διακυβέρνησής του, πριν από την αποσταλινοποίηση, όταν η Σοβιετική Ενωση και οι υποτακτικές της χώρες έμοιαζαν με αχανές καζάνι που βράζει, ή με ξεψυχισμένο θήραμα έτοιμο να πέσει στα νύχια του ιμπεριαλιστικού θηρίου. Ο Τόμας Μαν, στενός φίλος του Ραμπίνοβιτς, που θα προμηθεύσει το πρώτο από τα πολλά κλειδιά του μυστηρίου του Δεκαέξι, με επιτηδειότητα και πανουργία αντάξια του νεανικού του alter ego Φέλιξ Κρουλ.
Οι στέρεοι χαρακτήρες, το μυστήριο της παρτιτούρας και η ενδιαφέρουσα ιστορική στιγμή αναμειγνύονται για να δώσουν ένα αποτέλεσμα που καθηλώνει τον αναγνώστη. Το «Δεκαέξι» ανήκει στην κατηγορία των βιβλίων που δεν μπορεί κανείς να αφήσει από τα χέρια του.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου